U Bačkoj Palanci je od 10. do 18. novembra nizom manifestacija obeležena stogodišnjica od prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini Srbiji, a posebnu pažnju izazvala je izložba „Palanački srez i prisajedinjenje sa Kraljevinom Srbijom“, ali i predstavljanje monografije „Dobrovoljci Kraljevine Srbije devetorica braće Vajagić“.
Održan je i Okrugli sto na temu stogodišnjice prisajedinjenja, a osnovci i gimnazijalci takmčili su se iz istorije na istu temu. Održan je i multimedijalni scenski prikaz „Golgota i vaskrs Srbije“u izvođenju istaknutih srpskih dramskih, muzičkih i baletskih umetnika. Sve te manifestacije organizovane su u saradnji Opštine Bačka Palanka, Centra Filozofskog fakulteta u Novom Sadu za istorijska istraživanja i Društva nastavnika istorije iz Bačke Palanke.
Pomenutu izložbu čini dvanaest panela, odnosno tematskih celina, koje daju prikaz priče o prisajedinjenju i uloge Palanačkog sreza u njemu, a izložbu je predstavio Nikola Milivojević, master istorije (doktorand).
„Na Velikoj narodnoj skupštiini u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine Banat, Bačka i Baranja doneli su odluku o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji“, podseća Milivojević.
„Na Veliku narodnu skupštinu narod je delegirao za poslanike sedamnaest uglednih ljudi iz opština Stara Palanka, Silbaš, Obrovac, Despotovo (nekada Sentivan) i Tovariševo. Poslanici su birani iz redova imućnijih zemljoposednika, sitnih industrijalaca i intelektualaca. Opštinu Stara Palanka predstavljali su Jaša Bozotski, LJubomir Marcikić, Borislav Uvalić, Jevrem Miškov i Stevan Vlajkov. Despotovo su predstavljali Toša Gajić i Branko Stefanović, Silbaš Jaša Tomić, Dušan Mokrić, Dragojlo Pajić i Andraš Benča. Obrovac je zastupao Mladen Đurešković, a Tovariševo Stanko Protić, Velja Milić, Franc Kilbertus, Daša Šijačić i Stevan Jovanov. Osim narodnih poslanika, doprinos prisajedinjenju dali su i srpski ratni dobrovoljci iz Palanačkog sreza. Iz ljubavi prema svom narodu, rizikovali su svoje živote na Istočnom i Balkanskom (srpskom) frontu, te stajali u redove srpske vojske. Najveći deo dobrovoljaca na srpsku starnu prebegao je na Istočnom frontu. Tačan broj dobrovoljaca još uvek nam nije poznat, ali po svemu sudeći, bilo ih više od stotine.
Patriotska priča o braći Vajagić
„Svi znamo za devet Jugovića, ali ne i za braću Vajagić, koja su se iz daleke Amerike zaputila na Solunski front“, rekao je, između ostalog, dr Predrag M. Vajagić prilikom predstavlja monografije čiji je autor.
„Pre tačno 100 godina, krajem januara 1918. godine, u čuvenom čikaškom Auditorijumu organizovan je skup južnoslovenskih naroda. Na ceremoniji su govorili general Mihajlo Rašić, šef vojne misije u Francuskoj, Milenko Vesnić, poslanik Kraljevine Srbije u Parizu i Frenk Louden, guverner države Ilinoj. Bio je to ispraćaj dobrovoljaca u vreme Velikog rata, među kojima se posebno ističu devetorica braće Vajagić, rodom iz Suve Međe. Zanimljivo je da je Vajagića dobrovoljaca zapravo bilo 21! Uglavnom su došli iz SAD, međutim, bilo je i onih koji su, kao austrougarski vojnici, bili zarobljeni na ruskom frontu, odakle su prešli u dobrovoljačke jedinice srpske vojske. Za zasluge prema kralju i otadžbini, Risto i Lazar Vajagić odlikovani su Ordenom Karađorđeve zvezde. To je jedinstven primer u srpskoj istoriji za porodicu koja potiče van prostora Kraljevine Srbije. Najjači utisak današnjih Vajagića je odluka njihovih predaka da život ponude za slobodu Srbije, iako su u to vreme živeli u Americi, gde su otišli iz Austrougarske monarhije.“
Milivojević je kazao da je srpska vojska ušla u Palanku tokom druge polovine novembra 1918. godine, a najverovatnije da je prešla preko Dunava mostom koji je svojevremeno bio sagrađen za vojne potrebe između Palanke i Iloka. Iz Palanke vojska je ušla i u ostatak Palanačkog sreza.
„Ubzo potom, došli su francuski vojnici, koji su se zadržali do kraja 1918. Godine“, dodaje Milivojević.
„U periodu koji je prethodio, kao i tokom smene vlasti, nije zabeležen nijedan međunacionalni incident. Nova država Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca nije obeležavala Dan prisajedinjenja Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji. Umesto toga, obeležavala je Dan ujedinjenja svih jugoslovenskih oblasti, 1. decembar 1918. godine. Veliku ulogu u obelažavanju tog datuma imalo je Sokolsko društvo. NJegov zadatak bio je moralno i fizičko uzdizanje jugoslovenske omladine i negovanje duha zajedništva. Osim Dana ujedinjenja, proslavljani su Vidovdan i rođendani kralja i prestolonaslednika. Sokolsko društvo organizovalo je i kurseve slovačkog jezika, prošlosti i kulture, a zbog prijateljskih odnosa s Prvom Čehoslovačkom Republikom, kao i zbog velikog broja žitelja Slovačke narodnosti u Srezu, te učešća nekoliko naših sugrađana u Čehoslovačkoj legiji. Sokolsko društvo obeležavalo je i rođendan Tomaša Masarika. Prilikom izrade ove izložbe korišćena je građa pohranjena u privatnim kolekcijama sugrađana i autora, zbirke Zavičajnog odeljenja Narodne biblioteke „Veljko Petrović“, Arhiva Srspke crkvene pravoslavne opštine Bačka Palanka, mesne zajednice Tovariševo, dok je deo fotografija, razglednica i karata preuzet iz relevantne literature. Inicijativa za izradu izložbe potekla je od bačkopalanačke opštine, dok su stručnu pomoć dali profesor dr Predrag Vajagić, viši bibliotekar i diplomirani istoričar Dragana Petrić i profesorka srpskog jezika i književnosti Ksenija Suđić.
Autor: Dnevnik.rs
